TSSB yani travma sonrası stres bozukluğu kişinin cinsel saldırı veya istismar, işkence,ani ölüm haberi, trafik kazaları ya da doğal felaketler gibi travmatik bir olaya maruz kalması veya bu gibi travmatik olaylara şahit olmasından sonra oluşan uzun süreli olumsuz duygu hissetiren psikolojik bir rahatasızlıktır. Kişiler yaşadıkları bu tür yoğun stres yaratan durumlardan sonra da uzun sure yaşadıkları korku, çaresizlik ve kaygı durumlarını hayatının kalan süresinde etkisini koruyarak hissetmeye devam eder.
Travma Sonrası Stres Bozuklukları
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, travmatik bir yaşantının sonucunda karşılaşılabilecek yoğun stres karşısında ortaya çıkabilecek bir kaygı bozukluğudur. Travmatik yaşantı bazen kişinin bire bir maruz kaldığı bir deneyim olabileceği gibi, yakınının yaşadığı ya da çevresinde gelişen, haberdar olduğu bir olay sonucu da oluşabilmektedir.
Travmatik Yaşantı
Hayatın doğal akışında aksamaya sebep olan, yoğun bir stres etkisinin hissedildiği yaşantı veya durumlardır. Yaşamsal tehdit içeren, kayıp ve yaralanmaya neden olan, ruhsal ve bedensel bütünlüğü tehdit altında hissettiren, korku, dehşet ve çaresizlik duyguları yaratan, genellikle kontrol edilemeyen ve öngörülemeyen yaşantılardır. Bunlar deprem, sel, kasırga gibi doğal afetlerle olabileceği gibi; tecavüz, istismar, cinsel taciz, kazalar, kronik ve ölümcül hastalıklar da travmatik yaşantılar olarak söylenebilir.
Travmatik yaşantı sonucu yaşamın sürekliliği sekteye uğrar ve yoğun şekilde kaygılı devam eder. Travma yaşantısı kişilerin, dünyaya, kendisine ve diğerlerine ilişkin temel inançlarının sarsılmasına yol açar. Travmatik bir olay yaşayan kişilerde sıkça şu düşüncelere rastlanır:
• “Güvende değilim.”
• “Dünya adil bir yer değil.”
• “Hayatım üzerinde artık kontrolüm artık yok.”
• “Kimse beni gerçekten anlayamaz, çok yalnızım.”
• “Her an benzer bir şeyi tekrar yaşayabilirim.”
Her travmatik olay her zaman travmaya sebep olmayabilir
Travmatik bir yaşantının sonucunda ortaya çıkan stres tepkileri, anormal bir duruma verilen normal tepkiler olarak tanımlanır. Travmatik olayın hemen ardından görülebilecek beklenen tepkilerdir. Bu tepkiler devam ediyor, etkisini arttırarak kendini gösteriyorsa ve kişinin hayatındaki işlevselliğini bozuyorsa Travma Sonrası Stres Bozukluğu ortaya çıkar.
TSSB Belirtileri Nelerdir?
Üç tip belirti grubu bulunmaktadır:
• Yeniden yaşantılama: Travmaya ilişkin anılardan kurtulamama, olayı tekrar yaşıyormuş gibi görüntüler (flashback) veya kabuslar görme, olayı hatırlatan herhangi bir şey olmasa da olayın sürekli akla gelmesi ve tekrar yaşıyormuş gibi rahatsızlık hissedilmesidir.
• Kaçınma: Travmayı hatırlatan kişilerden, olaylardan ya da aktivitelerden uzak durmak.
• Aşırı uyarılmışlık: Uyku problemleri, konsantrasyonda zorlanma, dikkat problemleri, öfke patlamaları, ufak seslere irkilme.
Travma Sonrası Stres Tepkileri
• Fiziksel Tepkiler: Kalp atışlarında ve nefes alıp vermede hızlanma, terleme, sindirim sisteminde hareketlenme, uykuya dalmada güçlükler, iştahta artma ya da azalma, vücudun değişik yerlerinde ağrı ve acı, mide bulantısı, kaslarda gerginlik, yorgunluk, cinsel dürtülerde değişiklikler hissedilir.
• Duygusal Tepkiler: Üzüntü, depresif duygu durumu, inkar, korku, suçluluk, panik, hissizleşme gibi duygusal belirtiler yaşanır.
• Davranışsal Tepkiler: Ani davranışlar, madde alımı, çabuk tepki verme, başkalarını suçlama, yeme sorunları, her şeyi kontrol altında tutma isteği, kendini geri çekme gibi davranışlar gözlemlenebilir.
• Zihinsel Tepkiler: Bellekle ilgili sorunlar, dikkatsizlik, kabuslar, hatırlamada güçlük, uyku bozukluğu görülebilir.
• Sosyal Tepkiler: İş hayatında ya da akademik alanda performans kaybı, insanlardan uzaklaşma, kurallara uymada güçlük çekme görülebilir.
Çocuklar Nasıl Tepki Verir?
Çocukların vereceği tepkiler yaş gruplarına göre değişir. Huzursuzluk, huysuzluk, çabuk öfkelenme, saldırgan davranışlar, içe kapanma, alt ıslatma, ebeveynlerden birine yapışma hali, parmak emme gibi davranışlar; okul başarısında düşme, uyku ve yeme düzeninin bozulması gibi belirtiler başlıca görülen tepkilerdir. Bu belirtileri çocuğun ne düzeyde yaşadığı ve ne kadarının bir arada görüldüğü TSSB tanısı koymak için önemlidir.
Ne Zaman TSSB Tanısından Bahsedebiliriz?
Travmatik olayın ardından bir ay içerisinde verilen tepkiler akut stres tepkileridir. Bir ay sonrasında belirtilen stres tepkileri devamlılık gösteriyor ve düzeyinde artış görülüyorsa TSSB tanısından bahsedebiliriz. Bu durumda yapılması gereken durum uzman kişikerden destek almak olmalıdır. TSSB de en etkili yöntem olarak psikoterapi yani bilişsel davranışçı terapi dediğimiz yöntem etkilidir. Bunun yanı sıra psikiyatri süreciyle birlikte ilaç tedavisi de etkili ve gerekli olabilir.
